รูปที่ ๑ การใช้คำราชาศัพท์

          คำราชาศัพท์  หมายถึง คำพิเศษพวกหนึ่งซึ่งต้องใช้ให้เหมาะสมแก่ชั้นของบุคคล ไม่เฉพาะแก่พระราชาเท่านั้น ชั้นของบุคคลที่ต้องใช้คำราชาศัพท์ จำแนกออกเป็น 5 ชั้น คือ

          ๑. พระราชา
          ๒. เจ้านาย หมายถึง พระบรมวงศานุวงศ์ตั้งแต่หม่อมเจ้าขึ้นไป

รูปที่ ๒ พระบรมวงศานุวงศ์ในรัชกาลปัจจุบัน

          ๓. พระภิกษุสามเณร

รูปที่ ๓ พระภิกษุสามเณร

          ๔. ขุนนางมียศและบรรดาศักดิ์
          ๕. สุภาพชน หมายถึง บุคคลทั่วไปนอกจาก ๔ ประเภทดังกล่าว

คำราชาศัพท์ต่าง ๆ ที่ควรทราบ

๑. การใช้คำขึ้นต้น สรรพนาม คำลงท้าย ในการกราบบังคมทูลอย่างเป็นทางการ

๑.๑ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ
คำขึ้นต้น           ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
สรรพนาม          บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                        บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท
คำลงท้าย          ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ

๑.๒ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร , สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
คำขึ้นต้น            ขอพระราชทานกราบบังคมทูลทราบฝ่าละอองพระบาท
สรรพนาม           บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                         บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าละอองพระบาท
คำลงท้าย           ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม หรือ ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม

๑.๓ สมเด็จเจ้าฟ้า หรือ พระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า ( สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าจุฬาภร-ณวลัยลักษณ์อัครราชกุมารี   และ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนากรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์)
คำขึ้นต้น            ขอพระราชทานกราบทูลทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม           บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                         บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย           ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม

๑.๔ พระอนุวงศ์ขั้นพระเจ้าวรวงศ์เธอและพระวรวงศ์เธอ (ทรงกรม) (พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัตน์ พระวรชายา , พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ , พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ,  พระเจ้า-หลานเธอพระองค์เจ้าสิริวัณณวรี นารีรัตน์ และพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าสิริภาจุฑาภรณ์
คำขึ้นต้น           กราบทูล...........(ออกพระนาม)....... ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม          บุรุษที่ ๑ ชาย – เกล้ากระหม่อม หญิง – เกล้ากระหม่อมฉัน
                        บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย          ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

๑.๕ พระอนุวงศ์ชั้นพระวรวงศ์เธอ (ที่มิได้ทรงกรม)
คำขึ้นต้น           ทูล..................(ออกพระนาม)...........ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม          บุรุษที่ ๑ ชาย – กระหม่อม หญิง – หม่อมฉัน
                        บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย          ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด
๑.๖ พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า
คำขึ้นต้น           ทูล................ (ออกพระนาม)...............
สรรพนาม          บุรุษที่ ๑ ชาย – กระหม่อม หญิง – หม่อมฉัน
                        บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย          แล้วแต่จะโปรด

๒. การใช้คำขึ้นต้น คำสรรพนาม และคำลงท้ายในการเขียนหนังสือ

๒.๑ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คำขึ้นต้น          ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาท ปกเกล้าปกกระหม่อม
                      ข้าพระพุทธเจ้า (ออกชื่อเจ้าของหนังสือ) ขอพระราชทานพระบรมราโชวาสกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท
คำสรรพนาม     บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                      บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท
คำลงท้าย         ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขอเดชะ
                      ข้าพระพุทธเจ้า...(ลงชื่อ) (หรือจะเอาคำว่า ขอเดชะมาไว้ท้ายชื่อเจ้าของหนังสือก็ได้)

๒.๒ สมเด็จพระบรมราชินีนาถ
คำขึ้นต้น          ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาท ปกเกล้าปกกระหม่อม
                      ข้าพระพุทธเจ้า (ออกชื่อเจ้าของหนังสือ) ขอพระราชทานพระราชวโรกาสกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท
คำสรรพนาม     บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                      บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท
คำลงท้าย         ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขอเดชะ
                      ข้าพระพุทธเจ้า...(ลงชื่อ) (หรือจะเอาคำว่า ขอเดชะมาไว้ท้ายชื่อเจ้าของหนังสือก็ได้)

๒.๓ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร
      สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
คำขึ้นต้น          ขอพระราชทานกราบบังคมทูล....(ออกพระนาม)..... ทราบฝ่าละอองพระบาท
สรรพนาม         บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                      บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าละอองพระบาท
คำลงท้าย         ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม
                      ข้าพระพุทธเจ้า ...(ลงชื่อ)

๒.๔  สมเด็จเจ้าฟ้า 
คำขึ้นต้น         ขอพระราชทานกราบทูล............(ออกพระนาม)............. ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม        บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                     บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย        ควรมิควรแล้วแต่โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม
                     ข้าพระพุทธเจ้า ...(ลงชื่อ)

๒.๕ พระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า
คำขึ้นต้น         ขอประทานกราบทูล...(ออกพระนาม).........ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม        บุรุษที่ ๑ – ข้าพระพุทธเจ้า
                     บุรุษที่ ๒ – ใต้ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย        ควรมิควรแล้วแต่โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม
                     ข้าพระพุทธเจ้า ...(ลงชื่อ)

๒.๖ พระเจ้าวรวงศ์เธอ (ที่มิได้ทรงกรม) และ พระอนุวงศ์ชั้นพระวรวงศ์เธอ (ที่ทรงกรม)
คำขึ้นต้น        กราบทูล.......(ออกพระนาม).... ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม       บุรุษที่ ๑ – (ชาย) เกล้ากระหม่อม (หญิง) เกล้ากระหม่อมฉัน
                    บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย       ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

๒.๗ พระอนุวงศ์ชั้นพระวรวงศ์เธอ (ที่มิได้ทรงกรม)
คำขึ้นต้น       ทูล...........(ออกพระนาม)..........ทราบฝ่าพระบาท
สรรพนาม      บุรุษที่ ๑ – (ชาย) กระหม่อม (หญิง) หม่อมฉัน
                   บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย      ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

๒.๘ พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า
คำขึ้นต้น       ทูล...........(ออกพระนาม)..........
สรรพนาม      บุรุษที่ ๑ – (ชาย) กระหม่อม (หญิง) หม่อมฉัน
                   บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย      แล้วแต่จะโปรด

๒.๙ สมเด็จพระสังฆราช
คำขึ้นต้น       กราบทูล.................................
สรรพนาม      บุรุษที่ ๑ – (ชาย) เกล้ากระหม่อม  (หญิง) เกล้ากระหม่อมฉัน
                   บุรุษที่ ๒ – ฝ่าพระบาท
คำลงท้าย      ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

๒.๑๐ สมเด็จพระราชาคณะ และ รองสมเด็จพระราชาคณะ
คำขึ้นต้น      นมัสการ..................................
สรรพนาม     บุรุษที่ ๑ – (ชาย) กระผม ( หญิง ) ดิฉัน
                  บุรุษที่ ๒ – พระคุณเจ้า
คำลงท้าย     ขอนมัสการด้วยความเคารพอย่างยิ่ง

๒.๑๑ พระราชาคณะ
คำขึ้นต้น      นมัสการ..................................
สรรพนาม     บุรุษที่ ๑ – (ชาย) ผม ( หญิง ) ดิฉัน
                  บุรุษที่ ๒ – พระคุณเจ้า
คำลงท้าย     ขอนมัสการด้วยความเคารพอย่างสูง

๒.๑๒ พระภิกษุสงฆ์ทั่วไป
คำขึ้นต้น     นมัสการ.....................................
สรรพนาม    บุรุษที่ ๑ – (ชาย) ผม (หญิง) ดิฉัน
                 บุรุษที่ ๒ – ท่าน
คำลงท้าย    ขอนมัสการด้วยความเคารพ

๒.๑๓ ประธานองคมนตรี  นายกรัฐมนตรี  ประธานรัฐสภา  ประธานวุฒิสภา ประธานสภาผู้แทนราษฏร และประธานศาลฏิกา
คำขึ้นต้น     กราบเรียน.....................................
สรรพนาม    บุรุษที่ ๑ – ข้าพเจ้า กระผม ผม ดิฉัน
                 บุรุษที่ ๒ – ท่าน
คำลงท้าย    ขอแสดงความนับถืออย่างยิ่ง

ที่มา : http://www.panyathai.or.th/wiki/